Farmakologiczne i niefarmakologiczne sposoby walki z nadwagą i otyłością

Walka z nadmiernymi kilogramami często kojarzona jest z pełną wyrzeczeń dietą. Jednak odchudzanie nie musi oznaczać pozbycia się wszystkich przyjemności związanych z jedzeniem. Współczesne badania naukowe udowadniają, że chociaż sposób odżywiania jest bardzo ważny w kontekście redukcji masy ciała, to wpływ na odchudzanie mają też inne czynniki. Co warto o nich wiedzieć?

Problem nadwagi i otyłości narasta globalnie, stając się poważnym wyzwaniem dla zdrowia publicznego. Do powikłań związanych z nadmierną masą ciała należą między innymi nadciśnienie tętnicze, cukrzyca typu 2 oraz niektóre rodzaje nowotworów. Otyłość jest przewlekłą chorobą, która wiąże się ze znacznym wzrostem zachorowalności i umieralności, prowadzi także do pogorszenia sprawności. Jednym z najczęściej zalecanych sposobów walki z nadwagą jest zmiana jadłospisu. Czy to jedyna opcja?

Jak działają leki na odchudzanie? 

Farmakoterapia otyłości stanowi jedno z narzędzi wspomagających proces leczenia. Należy zaznaczyć, że stosowanie leków farmakologicznych nie zastępuje innych elementów terapii, takich jak zmiany nawyków żywieniowych i zwiększenie aktywności fizycznej, które pozostają podstawą leczenia.

Wskazania do zastosowania leczenia farmakologicznego określa lekarz prowadzący na podstawie obowiązujących wytycznych i indywidualnej oceny stanu zdrowia pacjenta. Otyłość jako przewlekła choroba metaboliczna wymaga wieloczynnikowego i długofalowego podejścia terapeutycznego, a nie wyłącznie doraźnych interwencji.

W ramach badań klinicznych analizowane są różne substancje czynne mające potencjalne zastosowanie we wspomaganiu leczenia otyłości. Przykładem może być tirzepatyd na odchudzanie – substancja czynna, która była przedmiotem badań nad wpływem na parametry metaboliczne

Tirzepatyd wykazuje powinowactwo do receptorów GIP i GLP-1, a jego mechanizm działania obejmuje m.in. wpływ na regulację glikemii i sytość. W badaniu klinicznym SURMOUNT analizowano m.in. zmiany masy ciała u uczestników z nadwagą lub otyłością, którzy otrzymywali tirzepatyd. Zgłaszano redukcję masy ciała w różnych grupach dawkowania. Należy jednak pamiętać, że wyniki badań klinicznych nie stanowią podstawy do samodzielnego podejmowania decyzji o leczeniu – każdorazowo konieczna jest konsultacja z lekarzem.

Mechanizm działania tirzepatydu obejmuje regulację gospodarki insulinowej, spowolnienie opróżniania żołądka oraz zmniejszenie apetytu.

Profil bezpieczeństwa tirzepatydu jest podobny do innych leków z tej grupy. Najczęściej obserwowane działania niepożądane to nudności, wymioty, biegunka i zmniejszenie apetytu – objawy te zwykle miały charakter przejściowy i łagodny, zgodnie z opisem w dokumentacji badań klinicznych.

Inną badaną substancją czynną w terapii otyłości jest semaglutyd na odchudzanie – analog GLP-1, który również został oceniony w badaniach klinicznych pod kątem potencjalnego wpływu na parametry metaboliczne i masę ciała

Jest analogiem ludzkiego glukagonopodobnego peptydu-1 (GLP-1) i działa jako agonista receptora GLP-1. Jego mechanizm działania jest wielokierunkowy. Stymuluje wydzielanie insuliny przez komórki β trzustki i spowalnia opróżnianie żołądka, co może przyczyniać się do dłuższego uczucia sytości po posiłku. 

W kontekście redukcji masy ciała istotny jest też wpływ na ośrodkowy układ nerwowy – aktywacja receptorów GLP-1 w mózgu, szczególnie w podwzgórzu, prowadzi do zmniejszenia apetytu i zwiększenia uczucia sytości. 

W badaniu STEP 1, obejmującym osoby bez cukrzycy, analizowano wpływ semaglutydu w połączeniu z interwencjami behawioralnymi. Zaobserwowano zróżnicowaną utratę masy ciała w zależności od grupy, jednak decyzja o leczeniu zawsze musi być podejmowana indywidualnie, przez lekarza.

Pod względem bezpieczeństwa, działania niepożądane semaglutydu obejmują głównie objawy żołądkowo-jelitowe, takie jak nudności, wymioty i biegunka. Tolerancja tych objawów i ich nasilenie były przedmiotem analizy w badaniach klinicznych – często miały one charakter przejściowy i ustępowały w trakcie dalszej obserwacji.

Dowiedz się również co znajdziesz na portalu Diety NFZ? - Serwisie Ministerstwa Zdrowia i Narodowego Funduszu Zdrowia

Uważne jedzenie (Mindful Eating - ME) – na czym polega? 

Uważne jedzenie to praktyka polegająca na świadomym doświadczaniu procesu jedzenia, z pełną koncentracją na doznaniach sensorycznych (smak, zapach, tekstura pokarmu), a także na wewnętrznych sygnałach płynących z ciała, takich jak głód i sytość. Kluczowe zasady ME obejmują jedzenie bez pośpiechu, dokładne przeżuwanie każdego kęsa, unikanie rozpraszaczy (jak telewizor czy telefon) podczas posiłków oraz świadome rozpoznawanie fizycznych i emocjonalnych przyczyn sięgania po jedzenie. 

Badania sugerują, że sposób, w jaki są spożywane posiłki, ma znaczenie. Jedzenie w stanie rozproszenia uwagi może prowadzić do spożycia większej ilości pokarmu zarówno podczas samego posiłku, jak i w późniejszym czasie. Uważne jedzenie, które pozwala szybciej osiągnąć sytość, może być w wielu przypadkach uznawane za alternatywę dla liczenia kalorii. 

Wyniki badań klinicznych oceniających wpływ ME na utratę wagi są jednak niejednoznaczne. Niektóre randomizowane badania kontrolowane sugerują, że interwencje oparte na ME mogą wspomagać redukcję masy ciała, prawdopodobnie poprzez zmniejszenie tendencji do jedzenia pod wpływem bodźców zewnętrznych lub emocji.

Jednak inne analizy nie wykazały, aby dodanie ME do diety z ograniczeniem kalorii przynosiło dodatkowe korzyści w postaci większej utraty wagi w porównaniu do samej diety lub samego treningu ME. Mimo to, interwencje oparte na ME konsekwentnie wykazują pozytywny wpływ na poprawę zachowań żywieniowych (np. redukcję jedzenia emocjonalnego, niekontrolowanego objadania się) oraz na wskaźniki psychologiczne, takie jak samoakceptacja czy redukcja stresu.

Czy redukcja stresu może ułatwić odchudzanie? 

Przewlekły stres jest istotnym czynnikiem mogącym znacząco utrudniać kontrolę masy ciała, działając niezależnie od świadomych decyzji dietetycznych. Długotrwałe narażenie na stres prowadzi do dysregulacji osi podwzgórze-przysadka-nadnercza, co skutkuje utrzymującym się, podwyższonym poziomem kortyzolu – głównego hormonu stresu. 

Kortyzol odgrywa kluczową rolę w metabolizmie, wpływając na gospodarkę glukozą i tłuszczami. W warunkach przewlekłego stresu, jego nadmiar może prowadzić do szeregu niekorzystnych zmian. Kortyzol stymuluje apetyt, często kierując preferencje w stronę pokarmów bogatych w tłuszcz i cukier, które przynoszą chwilową ulgę emocjonalną.

Przewlekle podwyższony kortyzol sprzyja specyficznemu typowi odkładania się tkanki tłuszczowej – głównie w okolicy brzusznej (otyłość trzewna), co bywa potocznie nazywane "brzuchem kortyzolowym" lub "brzuchem stresowym". Uważa się, że mechanizm ten może być związany z większą gęstością receptorów dla glikokortykoidów w trzewnej tkance tłuszczowej. Nadmiar kortyzolu może też przyczyniać się do rozwoju insulinooporności i spowolnienia metabolizmu. 

Należy podkreślić, że nie istnieje jedna uniwersalna metoda odchudzania. Wybór konkretnego podejścia powinien uwzględniać stan zdrowia, współistniejące choroby, możliwości, preferencje oraz uwarunkowania psychospołeczne danej osoby. Optymalnie taki proces powinien być prowadzony we współpracy ze specjalistami – lekarzem, dietetykiem klinicznym, a w razie potrzeby również psychologiem lub psychoterapeutą. 

Odchudzanie jest procesem wielokierunkowym, który nie ogranicza się jedynie do stosowania diety i zwiększenia aktywności fizycznej, chociaż to właśnie modyfikacje stylu życia i jadłospisu mają największy wpływ na efektywność redukcji.

Bibliografia:

1. Novograd J, Mullally J, Frishman WH. Semaglutide for Weight Loss: Was It Worth the Weight? 
   Cardiology Review. 2022;30(6):324-329.
2. Jastreboff AM, le Roux CW, Stefanski A, et. al. SURMOUNT-1 Investigators. Tirzepatide for Obesity Treatment and Diabetes Prevention. New England Journal of Medicine. 2025;392(10):958-971.
3. Chao AM, Jastreboff AM, White MA, et. Al. Stress, cortisol, and other appetite-related hormones: Prospective prediction of 6-month changes in food cravings and weight. Obesity. 2017;25(4):713-720.
4. Bętkowska-Korpała B, Karpowicz A, Gierowski JK i wsp. Doświadczanie stresu przez osoby z otyłością — badania własne. Endokrynologia, Otyłość, Zaburzenia Przemiany Materii 2007;3(4):63–67.
5. Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej. Uważne jedzenie – teoria i praktyka. https://ncez.pzh.gov.pl/abc-zywienia/zasady-zdrowego-zywienia/uwazne-jedzenie-teoria-i-praktyka/ (dostęp dnia 09.04.2025)

Artykuł sponsorowany