Rzeszów - Piątek, 11.07.2025
Reklama

Niematerialny skarb - gwara, czyli rzeszowskie micyje słowne

Dodano:

fot. Archiwum RESinet.pl
fot. Archiwum RESinet.pl
RZESZÓW. O porannej sardze, micyjach rzeszowskiej kultury oraz o chabaziach w parkach. Co takiego skrywa gwara rzeszowska oraz jak to się stało, że zamiast wytrzymywać, wyczymujemy? Rozjaśniamy kilka gramatycznych niuansów mowy mieszkańców.
 
Nie od dzisiaj wiadomo, że miasto to nie tylko stare ulice i zabytkowe budowle. W głównej mierze o społecznej tożsamości danego miejsca decydują takie czynniki jak zwyczaje, gwara, przestrzeń kulturowa, wierzenia miejscowej ludności, czy chociażby strój. Jak pokazuje historia miasta Rzeszowa, tego tutaj również nie brakuje.
 
W gruncie rzeczy historia miasta to rodzaj dziedzictwa, które jest przekazywane z pokolenia na pokolenie i ustawicznie odtwarzane przez wspólnoty i grupy w relacji z ich środowiskiem, historią i stosunkiem do przyrody. Dla danej społeczności jest źródłem poczucia tożsamości i ciągłości.
 
Dziedzictwo niematerialne obejmuje przede wszystkim tradycje związane z kształtowaniem się swojego języka, który w jakimś większym lub mniejszym stopniu różni się od normy ogólnopolskiej. Również i stolica województwa podkarpackiego, jak też przyległe regiony, może pochwalić się swoją własną gwarą. Spośród wielu charakterystycznych cech pierwotnej gwary, wiele z nich możemy odnaleźć nawet w dzisiejszym języku. Przykłady? Proszę bardzo, oto kilka cech gramatycznych, wskazujących na to, że stara mowa wciąż jest słyszalna na ulicach miasta.
 
Pierwszym procesem, występującym w rzeszowskiej gwarze, jest zamiana spółgłosek c, s, z, dz na cz, sz, ż,dż. Zauważalna jest także wymowa e i o zbliżona do i/y i u, np. mieiszkali = mieszkali, rzeymyk = rzemyk. Zdarza się też słyszeć asynchroniczną wymowę spółgłosek wargowych miękkich (p, b, f w, ś, ź, ć, ch, dź, m, n, l, j, k, g, ): pjec = piec, w pjecu = w piecu, bjeda = bieda, mjeli = mieli, mniasto = miasto.
 
Notuje się również miękką wymowę l, np. nalieżał = należał, sklieipowy = sklepowy, tyl’ko = tylko, Wiel’kanuc = Wielkanoc, kliuski = kluski, mlieczna = mleczna. Typowa dla gwary rzeszowskiej jest wymowa chi zamiast chy, np. muchi = muchy, chiba = chyba, chitry = chytry. Często też mamy do czynienia z uproszczeniami słów, w których występuje trz, drz, np. wyczymał = wytrzymał, trzeba = czeba.
 
Reklama
Występują również uproszczenia grup spółgłoskowych, polegające w najprostszym tłumaczeniu na skrócaniu słów. Takie zjawisko możemy dostrzec w mowie potocznej wskutek tempa oraz mniejszej staranności w mówieniu, np. zmar = zmarł, barsz = barszcz. Ostatnim „kruczkiem” wymowy jest tendencja do zastępowania spółgłoski k w grupie kt przez ch, np. chtoś = ktoś, chtóry = który. Dodajmy, że są to jedynie wybrane przypadki, jakie możemy zaobserwować w naszej rodzimej gwarze.
 
Nie należy jednak pominąć kolejnego, dość kluczowego aspektu w przypadku gwary rzeszowskiej, a mianowicie zapożyczeń z języka ukraińskiego, to m.in. czeremcha, czeresznia = czereśnia, durny = głupi, taskać = nieść coś z wysiłkiem. Funkcjonuje też kilka zapożyczeń z języka niemieckiego, wynika to z wpływów za czasów zaboru austryjackiego, np. bratrura = piekarnik, fajny = udany, ładny, nachkastlik = szafka nocna.
 
O łączności tych terenów z kresami płd. wsch. świadczy duża liczba wyrazów wspólnych z językiem Lwowa i okolic, np. bynajmniej = przynajmniej, mytka = szmatka do mycia naczyń, naładować = przygotować, wykrzykniki: ta dzie, ta joj, ta co.
 
Inne stwierdzenia, typowe dla gwary rzeszowskiej to:
 
  • cumelek = smoczek dla dziecka,
  • naszparować = oszczędzać,
  • micyje = atrakcja,
  • duszaki = piersi,
  • sarga = rosa,
  • pośratanie = pożegnanie,
  • opończyk = odzienie wierzchnie,
  • paciara = błoto,
  • chabazie = zarośla,
  • kręgołek = wierzchołek góry,
  • studzienina = galaretka z nóżek,
  • cug = gromada,
  • coraz = razem,
  • jadło i chodło = obfitość wszystkiego,
  • kłycek, kłyk = ząb.

Artykuł powstał w oparciu o "Gminny program opieki nad zabytkami miasta Rzeszowa na lata 2017 - 2020".
 
Rafał Bolanowski (rafal.bolanowski@resinet.pl)
 

Reklama

Komentarze

Pozostałe wiadomości z Rzeszowa

Rzeszów

Strajk rolników w Rzeszowie. Objazdy autobusów komunikacji miejskiej

RZESZÓW. W związku ze strajkiem rolników, który odbędzie się w Rzeszowie od godz. 9.00 dnia 24 sierpnia do godz. 9.00 dnia 25 sierpnia br. część autobusów MPK pojedzie objazdami.

Rzeszów

Rzeszowscy policjanci mają nowe, specjalistyczne radiowozy

RZESZÓW. Podkarpacka Policja odebrała cztery specjalistyczne radiowozy. Dwa z nich trafiły komendy miejskiej w Rzeszowie. Samochody będą wykorzystywane przez policjantów drogówki, obsługujących zdarzenia drogowe.

Rzeszów

Pumptrack na osiedlu Baranówka jednak powstanie

RZESZÓW. Prezydent Rzeszowa Konrad Fijołek zdecydował się na zwiększenie pieniędzy na budowę Pumptracka na osiedlu Baranówka.

Rzeszów

Rolnicy zablokują DK97 i dwa ronda w Rzeszowie na 24 godziny

RZESZÓW. Lider ruchu społecznego Agrounia, Michał Kołodziejczak zapowiedział blokady dróg w całej Polsce, w tym również w Rzeszowie. Strajki odbędą się w przyszłym tygodniu.

Rzeszów

Wtargnął do cudzego mieszkania i zasnął na podłodze. Miał ponad 6 promili alkoholu

RZESZÓW. Policjanci z oddziału prewencji KMP w Rzeszowie podjęli nietypową interwencję w jednym z mieszkań na osiedlu Kmity w Rzeszowie.

Rzeszów

W sobotę utrudnienia na ul. Świadka. Trwa rozbudowa sieci ciepłowniczej

RZESZÓW. Trwa rozbudowa sieci ciepłowniczej na osiedlu Nowe Miasto. W sobotę (21 sierpnia) wyłączony z ruchu będzie jednokierunkowy odcinek ul. Witolda Świadka.

Rzeszów

Kto wykona ogród kieszonkowy przy ul. Reymonta i ul. Króla Augusta? Ruszył przetarg

RZESZÓW. Miasto poszukuje firmy, która stworzy ogród kieszonkowy w rejonie ulic Reymonta i Króla Augusta. Nowa, zielona przestrzeń ma powstać jeszcze w tym roku.

Rzeszów

Na podwójnym gazie pędził 138 km/h przez al. Sikorskiego

RZESZÓW. 39-letni motocyklista jadąc al. Sikorskiego, przekroczył dozwoloną prędkość o 88 km/h. Mężczyzna zignorował sygnały policjantów i zaczął uciekać. Kiedy funkcjonariuszom udało się go zatrzymać, okazało się że był pijany.

Reklama